سید مرتضی حسینی فیروزآبادی

آیت الله سید مرتضى حسینی فیروزآبادى (۱۳۲۹ - ۱۴۱۰ ق)، فقیه مجاهد و عالم ربانی شیعه معاصر و از شاگردان سید جمال الدین گلپایگانى بود. دو کتاب «عنایة الاصول» و «فضائل الخمسة» از مهمترین آثار اوست. ایشان فرزند آیت الله العظمی سيد محمد حسینی یزدی فيروزآبادی می باشد.

ولادت و خاندان

سید مرتضى حسینی فیروزآبادى در سال ۱۳۲۹ ه.ق (۱۲۹۰ ش) در نجف اشرف به دنیا آمد. او در خانواده اى پا به عرصه وجود گذاشت که سابقه علمى دیرینه داشت. پدر بزرگوارش آیت الله العظمی سيد محمد حسینی یزدی فيروزآبادی، عالم، عابد فاضل و مجتهدى بود که بعد از رحلت استاد خود، آیت الله سید محمدکاظم طباطبائى یزدى (۱۳۳۷ ه.ق)، به مقام مرجعیت رسید. کتاب هاى «جامع الکلم فى حکم اللباس المشکوک» و «اصول الفقه» و «مناسک الحج والعمرة» از آثار باقى مانده او است.

نسب شریف سید مرتضى فیروزآبادى به امام سجاد علیه السلام مى رسد.

تحصیل و استادان

سید مرتضى فیروزآبادى از ابتداى نوجوانى به تحصیل علم و دانش علاقه زیادى داشت. با فراگیرى دانش هاى ابتدایى، براى فراگیرى علوم اسلامى به حوزه علمیه نجف اشرف رفت و پس از تکمیل علوم پایه، از محضر آیات عظام: حاج میرزا على ایروانى (متوفاى ۱۳۵۴ ه.ق)، میرزا ابوالحسن مشکینى (متوفاى ۱۳۵۸ ه.ق)، حاج سید ابوالحسن اصفهانى (متوفاى ۱۳۶۵ ه.ق) و حاج شیخ محمدکاظم شیرازى بهره هاى فراوانى برد. او در سال‌هاى اخیر در مجلس استفتاى خصوصى مرحوم آیت الله حاج شیخ محمدکاظم شیرازى نیز حاضر مى شد.

وى مدتى نیز به درس آیت الله حاج شیخ محمدحسین اصفهانى (متوفاى ۱۳۶۱ ه.ق) حاضر شد و در معقول و منقول کسب فیض کرد. و از محضر عالم ربّانى، عارف والامقام، حاج سید على قاضى و آیت الله العظمى سید جمال الدین گلپایگانى، مراحل اخلاق و عرفان را کسب کرد.

فرزند بزرگوارش مرحوم آیت الله حاج سید محمد فیروزآبادى مى گوید: «از منبع موثقی شنیده شد که بارها استاد ایشان مرحوم آیت الله حاج میرزا على ایروانى به فرزند ارشدش و سایر شاگردانش مى فرمود: جدیت در تحصیل و پشتکار را از آقاى سید مرتضى بیاموزید. این در هنگامى بود که کفایة الاصول را نزد ایشان مى خواند و هر روز نوشته هاى خود را به ایشان عرضه مى داشت و استاد براى تشویق، آن ها را بررسى مى نمود و پس از مقدارى اصلاح، تحسین فراوان مى کرد».

تدریس و شاگردان

استعداد و نبوغى که آیت الله فیروزآبادى داشت، بزودى او را در ردیف بهترین اساتید حوزه نجف قرار داد. کتاب هاى سطح را چندین بار، از جمله کفایة الاصول را بیش از شش مرتبه و خارج آن را یک مرتبه تدریس کرد. بیان زیبا و تعبیر رسایش در تدریس، سبب شد طلاب و شاگردانش با عشق و شوق به محضر درسش حاضر شوند و از خرمن پرثمر علم و دانش او خوشه ها بچینند.

شیوه تدریس آیت الله فیروزآبادى به گونه اى بود که با مقدماتى مناسب و بیانى روان و ساده مطالب سنگین را به شاگردان منتقل مى کرد و کمتر کسى از درک مسائل مشکل فقهى یا اصولى بى بهره مى ماند. اگر شخصى سؤال مى کرد، یا نقض و ایرادى داشت، با برخوردى نیکو و رعایت انصاف به جوابگویى مى پرداخت، و چه بسا حق را به جانب وى مى داد. وى دوازده ساعت براى تدریس و تألیف وقت مى گذاشت و ایام تعطیل را به تألیف اثر گرانقدرش «فضائل الخمسه» و «السبقة من السلف» اختصاص داده بود.

علامه عبدالحسین امینى (صاحب الغدیر) و سید هادی غضنفری خوانساری از جمله شاگردان او ذکر شده اند.

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

آیت الله فیروزآبادى در سال ۱۳۹۱ ه.ق به خاطر فشار حزب بعث عراق به همراه هزاران تن از ایرانیان شرافتمند مقیم عراق و صدها عالم و دانشمند، به ایران کوچ داده شد. وى به شهر مقدس قم، مهد علم و دانش و حرم امن آل محمد صلی الله علیه و آله، وارد شد و تا آخر عمر شریف به تدریس فقه و اصول مشغول بود و شب ها در حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها در رواق پایین پا، نماز را جماعت اقامه مى کرد.

آیت الله حاج سید مرتضى فیروزآبادى، با این که بیشتر وقت خود را صرف تحقیق و تدریس و تألیف مى کرد، اما هیچ گاه انقلاب اسلامى را از نظر دور نداشت و در مواقع حساس وظیفه خود را به خوبى انجام مى داد. او مورد احترام بیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینی بود.

آثار و تألیفات

آیت الله فیروزآبادى، آثارى پرمایه و گرانبها از خود به یادگار گذاشت. انتخاب موضوع و ترتیب زیباى بحث و بررسى همه جانبه آن، گویاى ذوق، تسلط و تحقیق عمیق وى بود، به گونه اى که آن تألیفات نزد علماى بزرگوار مورد قبول قرار گرفت و بیشتر آن ها در ردیف مصادر مهم درسى حوزه هاى علمیه درآمد.

تألیفات وى عبارتند از:

۱- عنایة الاصول فى شرح کفایةالاصول (در ۶ جلد):

این کتاب شامل تحقیقاتى پیرامون کتاب‌هاى «تقریرات شیخ انصارى»، «رسائل»، «فصول»، «بدایع»، «معالم»، «قوانین»، «هدایة المسترشدین» و سایر کتاب‌هاى مهم در علم اصول است. این شرح با این که بدون متن چاپ شده، ولى از سایر شرح ها و حواشى که متن کفایة الاصول را دارند، مشهورتر و از جهت تیراژ چاپ بر همه تقدم دارد. بعضى چنین عقیده دارند که کتاب در حقیقت ایراد بر بسیارى از مضامین کتاب کفایة الاصول است. یکى از مراجع بزرگ نجف اشرف که خود شرحى بر کفایه نوشته است، وقتى «عنایة الاصول» را ملاحظه کرد گفت: اگر مى دانستم «عنایة الاصول» چاپ مى شود، به نوشتن شرح خود اقدام نمى کردم.

۲- منتخب المسائل:

مجموعه اى از مسائل فقهى و فتوائى به روش کتاب «منهاج الصالحین» و «وسیلة النجاة» است و احکام نماز جمعه و احکام مساجد و ریش تراشى را نیز شامل شده است. این کتاب در حقیقت کتابى فقهى بوده است نه رساله عملیه.

۳- خلاصة الجواهر (شرح استدلالى بر منتخب المسائل):

تنها سه جلد خلاصة الجواهر از کتاب طهارت، به چاپ رسیده است. صلاة، صوم، زکات، خمس و حج آن نیز به خط مؤلف موجود است که هنوز به زیور طبع آراسته نشده است. هر چند از نام کتاب به نظر مى رسد خلاصه اى از کتاب «جواهر الکلام» باشد ولى در تفصیل مطالب از آن کمتر نیست و به روش کتاب هاى حاج آقا رضا همدانى در دقت و حسن تعبیر تألیف شده است.

۴- الفروع المهمة فى احکام الائمة (۳ جلد، در طهارت استدلالى):

یکى از علماى نامى قم هنگام عیادت از این فقید سعید، پس از ملاحظه این کتاب گفت: این اثر به مراتب در دقت نظر و حسن اسلوب از «خلاصة الجواهر» بهتر است.

۵- فضائل الخمسة من الصحاح الستّة و غیرها من الکتب المعتبرة:

این کتاب که شامل احادیث و روایت هاى مربوط به فضائل و مناقب پنج تن آل عبا، پیامبر اسلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها و امیرالمومنین و امام حسن و امام حسین علیهم السلام مى شود، از مهمترین کتاب‌هاى اهل سنت مى باشد. گذشته از رواج آن در همه شهرها خصوصاً بلاد اسلامى، مدرکى ارزنده براى مؤلفین در این موضوع است.

علامه امینى اعلى الله مقامه (از شاگردان آیت الله فیروزآبادى) بارها کتاب فضائل الخمسه را خریده و به شهرهاى مختلف اسلامى مى فرستاد. هرگاه آیت الله فیروزآبادى به ایشان مى گفت: جا دارد به فرستادن کتاب «الغدیر» اکتفا کنید، پاسخ مى داد: «الغدیر» در موضوع ولایت جاى خود دارد؛ ولى «فضائل الخمسه» در دسته بندى روایت هاى ولایتى متقن و مانند «وسائل الشیعه» داراى ترتیبى آسان است و با سرعت مى توان روایت مورد نیاز را از آن استخراج کرد.

گفتنى است در شهرهاى اسلامى گروه‌هایى از اهل سنت با خواندن این کتاب به مذهب تشیع گرویده اند، از جمله مؤلف کتاب «ثم اهتدیت» بارها از ایشان یاد مى کند و معلوم مى شود به خدمت استاد رسیده و از محضرش استفاده کرده است. این کتاب توسط حجة الاسلام محمدباقر ساعدى به فارسى ترجمه و در چهار جلد به چاپ رسیده است.

۶- السبعة من السلف من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبره عند اهل السنة والجماعة:

این کتاب گزارشى از گفتار و کردار هفت تن از مخالفین امام على علیه السلام در صدر اسلام است و به چهل کتاب از مهمترین کتاب هاى حدیثى و تاریخى اهل سنت مستند است پرده از رفتار نادرست آنان برمى دارد. دو کتاب «فضائل الخمسه» و «السبعة من السلف» از کتب مدرکى در جهان اسلام محسوب مى شود و مورد توجه دانشمندان و محققین مى باشد.

شیوه تألیفى ایشان چنین بود که سرتاسر کتاب هاى تفسیر و رجال و حدیث را با دقت کامل مطالعه و ملاحظه مى کرد تا اگر در موردى غیر از «ابواب فضائل و مطاعن» روایتى قابل استفاده وجود دارد، بر وى مخفى نماند. علامه امینى صاحب الغدیر با کثرت تتبع و پشتکارى که داشت، گاه براى مدرک بعضى روایات به ایشان مراجعه مى کرد.

آیت الله فیروزآبادى در مقدمه «السبعة من السلف» مى فرماید: «مقدارى از کتاب را به رشته تحریر درآورده بودم، براى این که بدانم آیا نوشتن این مطالب مورد رضایت خداوند متعال مى باشد، به قرآن کریم تفأل زدم: این آیه شریفه باعث دلگرمى بیشتر من گردید: «و نُنَزّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمؤْمِنینَ وَلا یزیدُ الضّالِمینَ اِلاّ خَسارا»؛ و ما آن چه از قرآن نازل کردیم، شفاى دل و رحمت الهى براى اهل ایمان است و بر کافران به جز زیان چیزى نخواهد افزود.

آثار چاپ نشده آیت الله فیروزآبادى عبارتند از:

۷- حاشیه بر رسائل؛

۸- حاشیه بر مکاسب؛

۹- رساله عملیه فارسى؛

۱۰- جزوه اى در ادعیه و مناجات و زیارات که متأسفانه در دست نیست.

ویژگی‌هاى اخلاقى

مرحوم فیروزآبادى در جوار مرقد مطهر امام علی علیه السلام، پرورش یافت و فضائل و محاسن اخلاقى عالى کسب کرد. بیشتر روزها، براى زیارت و کسب معنویت، به حرم مطهر امیرمؤمنان علیه السلام، مشرف مى شد و از آن بارگاه ملکوتى و پرفیض بهره ها مى برد.

با مردم با نیکویى و روى گشاده برخورد مى کرد. خوش مشرب و خوش برخورد بود. مجالس عمومى او، مجلس انس و صفا بود و بیشتر به موضوعات، علمى و نقل قضایاى تاریخى و شیرین سپرى مى شد، به گونه اى که اهل مجلس، مشتاق شنیدن و ادامه آن بودند.

در امور زندگى قانع و عفیف بود. هر روز صبح با لحنى شیوا و صدایى رسا قرآن تلاوت مى کرد. شب‌هاى چهارشنبه و در سال‌هاى آخر شب‌هاى پنج شنبه که خلوت بود، پیاده به مسجد سهله در کوفه مى رفت. على دوانى، یکى از همراهان وى در این مراسم مى گوید: «در حجره آیت الله فیروزآبادى در مسجد سهله، یک حصیر و بالشى از سبوس گندم و آفتابه اى بیشتر موجود نبود».

ایشان همچنین به «مقام حضرت ابراهیم علیه السلام» در مسجد کوفه علاقه زیادى داشتند، تا آن جا که مى فرمودند، دوست دارم پس از مرگم مرا دور مقام ابراهیم چند مرتبه طواف دهند.

وفات

مرحوم آیت الله فیروزآبادى پس از سال‌ها تلاش براى احیاى فقه و معارف اهل بیت علیهم السلام، در هفدهم ذی الحجه الحرام ۱۴۱۰ ه.ق (۱۳۶۹ ش) دار فانی را وداع گفت. بر حسب وصیت، آن فقید سعید را در قم مقدسه در صحن دوم مزار باغ بهشت، مقابل مزار شهدا، به خاک سپردند.

منابع

• احمد محیطى اردکانى، ستارگان حرم، جلد ۵.

پانویس

آرشیو عکس و تصویر

• سید مرتضی حسینی فیروزآبادی